Heel wat problemen in de human-computer interaction zijn ontstaan met de shift van de klassieke desktop pc’s - die zonder onze opdracht via het toetsenbord of muis geen enkele actie uitvoeren - naar slimme omgevingen die autonoom acties initiëren. Domotica, smartphones, Fitbit-armbanden... De zorgvuldig verborgen computers die ons vandaag omringen, herkennen we vaak niet spontaan meer als computers. Ze verzamelen via sensoren continu gegevens en nemen - op basis van die gegevens - zelfstandig beslissingen. Vaak maken ze op die manier ons leven eenvoudiger, maar tegelijkertijd worden die systemen daardoor ook een stuk moeilijker lees- en controleerbaar.

Slimmer maar onzichtbaarder

Welke data verzamelen deze verborgen computers precies? Wat doen ze met die data? Op basis waarvan maken ze een beslissing? En hoe kunnen wij zelf de touwtjes in handen houden en het systeem eventueel bijsturen? Daar gaat intelligibility in essentie om. Om deze generatie intelligente, complexe, genetwerkte computersystemen bruikbaarder te maken, volstaat het niet meer om uitsluitend de zichtbare gebruikersinterface te verbeteren. Daarnaast moeten we óók de verborgen processen zichtbaar maken en ervoor zorgen dat die systemen zichzelf beter gaan uitleggen. Pas wanneer we daarin slagen, creëren we niet alleen intelligente maar ook intelligible systemen.

Opt-out

Soms heeft intelligibility met privacy te maken. Neem nu de bluetooth weegschaal. Veel mensen die zo’n weegschaal kochten, beseften niet dat dit toestel via hun computer of smartphone ook met het internet verbonden is. En dat die weegschaal vervolgens data doorstuurt naar een cloudservice die deze data dan weer zou kunnen verkopen aan marketeers. Wanneer de consument dan plots reclame in zijn mailbox ontvangt voor producten die hem willen helpen om gewicht te verliezen, voelt hij zich bedrogen. En terecht. Het systeem had van bij het begin duidelijk moeten maken, dat het die data collecteert en deelt met afslankproducenten. Bovendien had het systeem de consument daarbij ook de keuze moeten geven om zijn data niet te delen. Opt-out moet een basisrecht worden.

Beter bruikbaar

Naast privacy zorgt intelligibility vooral voor beter bruikbare systemen. Op dit terrein valt nog ontzettend veel winst te boeken. Op dit moment opteren technologiebedrijven er meestal voor om de interface met de gebruiker zo eenvoudig mogelijk te houden. De onderliggende processen en complexe algoritmes verstopt men het liefst netjes achter die interface. Een modale gebruiker zou er immers toch zijn weg niet in vinden, denkt men. Gedeeltelijk klopt dit natuurlijk, want wanneer bijvoorbeeld Google Translate jou elk onderliggend algoritme zou tonen, zou je als niet-informaticus totaal verdrinken in die overvloed aan informatie. En toch zou het systeem nog beter werken als het een aantal aspecten voor de gebruiker zichtbaar zou maken. Waarom kiest het computersysteem op een bepaald moment om een woord precies op die manier te vertalen? In welke andere gecontextualiseerde zinnen gaat het systeem zoeken? Als je die informatiezoektocht gedeeltelijk zichtbaar maakt, kan de gebruiker vaak zelf een nog betere vertaling vinden.

Maakindustrie

De toepassingsmogelijkheden voor intelligibility zijn quasi onbeperkt. Ook in de maakindustrie kan het een verschil maken. Daar wordt robotica steeds vaker ingeschakeld op de werkvloer. In één productielijn werken mens en machine letterlijk zij aan zij samen. Dan is het natuurlijk bijzonder belangrijk dat die werknemers wéten wat hun collega-robots gaan doen, zodat ze op dat gedrag kunnen anticiperen. Intelligible systemen kunnen in die productieomgeving een grote impact hebben: op vlak van veiligheid en van efficiëntie. Aan veiligheid wordt op dit moment al veel aandacht besteed. Zo vertragen de meeste robotarmen bijvoorbeeld wanneer er mensen te dicht in de buurt komen. Jammer alleen, dat de specifieke zones waar de robot zich naartoe beweegt niet op voorhand getoond worden aan de productiemedewerkers. Wanneer je die zone zichtbaar maakt, zal de werknemer daar een stuk omzichtiger mee kunnen omgaan. En dat komt de efficiëntie en de veiligheid alleen maar ten goede.

Internet of Things

Internet-of-Things-applicaties worden snel gemeengoed en stellen gebruikers in staat om allerlei taken zelf te automatiseren. Het is relatief eenvoudig om je deurbel te verbinden met je intelligente lamp zodat die van kleur verandert wanneer er iemand aanbelt. Maar in een wereld waar computersystemen - achter de schermen - steeds meer met elkaar verbonden zijn en er continu data uitgewisseld worden, wordt intelligibility alleen maar belangrijker. Hoe zorgen we ervoor dat gebruikers te allen tijde het overzicht én de controle kunnen behouden? Hoe kunnen we voor al die intelligente systemen ook intelligibility toevoegen - zelfs wanneer ze daar oorspronkelijk niet op voorzien zijn? Daar blijven we ook de komende jaren onderzoek naar verrichten.

~ Prof. dr. Kris Luyten